نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم تهران

1022034/sshq.2022.329234.1145

چکیده

یکی از بنیادی­ترین مفاهیم وارده در قرآن کریم موضوع هدایت و ضلالت است. از جمله ویژگی­های سبک­شناختی این دسته از آیات همنشینی حرف «علی» با مفهوم هدایت (علی هدی) و حرف «فی» با مفهوم ضلالت (فی ضلال) است که در پژوهش حاضر تلاش شده با روش توصیفی_تحلیلی لایه فکری این این نوع تعابیر مورد بررسی قرار گیرد. از رهگذر این پژوهش می­توان ضمن تحلیل بعد لفظی و بیانی دسته­ای از آیات قرآن، به عمق بیشتری از فهم و تفسیر قرآن رسید. تحلیل دلالت­های حروف علی و فی، در کنار هم­آیی آن­ها با مفاهیم هدایت و ضلالت در قرآن نشانگر آن است که قرآن حکیم انسان­های مؤمن را بسان کسی­که سوار بر مرکب و در مسیری حرکت می­کند، حاکم بر سرنوشت خویش می­داند، بطوری­که این افراد در مسیر هدایت به پیش می­روند و در نهایت به سرمنزل مقصود خواهند رسید. در مقابل مشرکان و کافران غرق در زندگی دنیوی و غوطه­ور در تاریکی­ها و بازیچه شیطان و حیات دنیوی شده و در پایان ناکام خواهند ماند. نیز افرادی که به تعبیر قرآنی «بر هدایت­اند» از «منبع کنترل درونی» برخوردارند. اینان در قبال اقدامات و زندگی خود مسئولیت پذیرند، در مقابل نظرات دیگران و محرک­های بیرونی کمتر تأثیر می­پذیرند، عملکرد بهتری در مشاغل و مسئولیت­های خود دارند و تمایل به حفظ سلامت روانی و جسمانی خود دارند. برعکس افراد گمراه که دارای «منبع کنترل بیرونی» هستند، عوامل بیرونی را در موفقیت یا شکست خود دخیل می­دانند و تمایل کمتری به مسئولیت پذیری دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Stylistics of "فی هدی" and "فی ضلال " in the Quran (With emphasis on the intellectual level)

نویسنده [English]

  • reza amani

Associate Professor of Arabic Language and Literature, University of Holy Quran Sciences and Education

چکیده [English]

One of the most fundamental concepts in the Holy Quran is the subject of guidance and misguidance. Among the stylistic features of this group of verses is the association of the letter "Ala" with the concept of guidance (Ala Hodan) and the letter "fi" with the concept of misguidance (fi dhalalen). The intellectual level of the use of these letters with the mentioned concepts sheds light on a part of the expressive miracle of the guiding verses of the Holy Quran.
Analysis of the meanings of the letters Ala and Fi along with their compatibility with the concepts of guidance and misguidance in the Qur'an shows that the Qur'an considers the wise believers as those who ride on a horse and move in a path, governing their living conditions and destiny. So that these people will advance in the path of guidance with power and dominance and will eventually reach their destination. In the face of the polytheists and infidels, they will be immersed in worldly life and immersed in darkness and the toy of Satan and worldly life, and they will fail in the end.
People who are "guided" (Ala Hodan) have a "source of internal control". They are responsible for their actions and lives, are less affected by the opinions of others and external stimuli, perform better in their jobs and responsibilities, and tend to maintain their mental and physical health. Unlike misguided people who have an "external source of control", they see external factors as involved in their success or failure and are less inclined to take responsibility.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran stylistics
  • guidance and misguidance
  • letter Jarr
  • فی letter jarr علی
کتابنامه
- قرآن کریم
- نهج البلاغة، الشریف الرضی (1431ق)، شرح و تعلیق صبحی صالح، قم: انتشارات انوار الهدی، چاپ چهارم.
- ابن فارس، أحمد (2001م): «معجم مقاییس اللغة»، تصحیح محمد عوض مرعب و فاطمة محمد أصلان، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق): «لسان العرب»، بیروت: دارصادر، الطبعة الثالثة.
- ابن هشام، جمال الدین (1368ق): «مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب»، تحقیق مازن المبارک و حمد علی حمدالله، دمشق: دار الفکر.
- ابن یعیش، یعیش بن علی (1422ق): «شرح المفصل»، تقدیم إمیل بدیع یعقوب، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولی.
- ابن عاشور، محمد بن طاهر (1420ق): «التحریر و التنویر (تفسیر ابن عاشور)»، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، الطبعة الأولی.
- ابن قیم الجوزیة، أحمد بن عبدالحلیم (1423ق): «مدارج السالکین بین منازل إیاک نعبد و إیاک نستعین»، تحقیق محمد المعتصم بالله البغدادی، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الأولی.
- أبوحیان الأندلسی، محمد بن یوسف (1420ق): «البحر المحیط فی التفسیر»، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
- أبو السعود، محمد بن محمد (د.ت): «إرشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم»، تعلیق محمد صبحی حسن حلاق، بیروت: دار الفکر.
- بهار، محمد تقی (1356ش): «سبک شناسی»، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم.
- البیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق): «أنوار التنزیل و أسرار التأویل»، تحقیق محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
- الجرجانی، عبدالقاهر (1991م): «أسرار البلاغة»، تعلیق محمود محمد شاکر، جدة: دار المدنی، الطبعة الأولی.
- الحسینی العلوی، یحیی بن حمزة (1423ق): «الطراز لأسرار البلاغة و علوم حقائق الإعجاز»، بیروت: المکتبة العنصریة، الطبعة الأولی.
- الراغب الأصفهانی، حسین بن محمد (1412ق): «مفردات ألفاظ القرآن»، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق_بیروت: دار الشامیة_دار العلم، الطبعة الأولی.
- الرضی، محمد بن الحسن (1417ق): «شرح الرضی لکافیة ابن الحاجب»، تحقیق حسن بن محمد بن إبراهیم الحفظی و یحیی بشیر مصطفی، المملکة العربیة السعودیة: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، الطبعة الأولی.
- زرین کوب، عبدالحسین (1363ش): «شعر بی دروغ شعر بی نقاب»، تهران: سازمان انتشارات جاویدان، چاپ چهارم.
- الزمخشری، محمد بن عمر (1407ق): «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل»، تصحیح محمد عبدالسلام شاهین، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة.
- سلیمانی حصار، محبوبه و حمیدرضا آقامحمدیان شعرباف (1392ش): «رابطه بین منبع کنترل و خودپنداره با تنش ادراک شده بر مادران کودکان در خودمانده»، فصلنامه اصول بهداشت روانی، سال پانزدهم، شماره 57، صص 396-405.
- شمیسا، سیروش (1386ش): «کلیات سبک­شناسی»، تهران: میترا.
- الصبان، محمد بن علی (1417ق): «حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی علی ألفیة ابن مالک»، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: المکتبة العصریة، الطبعة الأولی.
- الطبرسی، فضل بن حسن (1377ش): «تفسیر جوامع الجامع»، تصحیح و تعلیق ابوالقاسم گرجی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول.
- عبدالباقی، محمد فؤاد (1384ش): «المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم»، قم: نوید اسلام، چاپ چهارم.
- فتوحی، محمود (1391ش): «سبک­شناسی نظرها، رویکردها و روش­ها»، تهران: انتشارات سخن.
- الفخر الرازی، محمد بن عمر (1420ق): «التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة.
- الفراهیدی، خلیل بن أحمد (1410ق): «کتاب العین»، تحقیق مهدی المخزومی و إبراهیم السامرائی، قم: مؤسسة دار الهجرة، الطبعة الثانیة.
- القزوینی، محمد بن عبدالرحمن (1437ق): «تلخیص المفتاح»، شرح ابن داود عبدالواحد الحنفی العطاری، کراتشی: مکتبة المدینة للطباعة و النشر و التوزیع، الطبعة الأولی.
- المبرد، محمد بن یزید (1399ق): «المقتضب»، تحقیق محمد عبدالخالق عضیمة، القاهرة: لجنة إحیاء التراث الإسلامی، الطبعة الثانیة.
- المرادی، الحسن بن قاسم (1413ق): «الجنی الدانی فی حروف المعانی»، تحقیق فخرالدین قباوة و محمد ندیم فاضل، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولی.
- معتمدی، عبدالله و همکاران (1395ش): «نقش منبع کنترل، معنای زندگی و روابط زناشویی در پیش­بینی کیفیت زندگی بازنشستگان»، فصلنامه پرستاری سالمندان، دوره سوم، شماره 2، صص 46-62.