نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح سه حوزه علمیه حضرت فاطمه تهران

2 استادیار گروه حدیث دانشگاه قرآن و حدیث، شهرری

1022034/sshq.2022.349962.1167

چکیده

سوره حج بیست و دومین سوره مدنی قرآن است که اصول دین را به صورت تفصیلی و برخی از فروع دین را به طور اجمالی بیان کرده است. تبیین برخی از ارزش‌های اخلاقی مانند خضوع در برابر خداوند، پیوستگی تقوا، عمل صالح و نصرت الهی نیز از دیگر مباحث این سوره است. از آن‌جا که در سوره حج، گزاره‌های اخلاقی به دو صورت خبری و انشایی یافت می‌شوند. جملات انشایی این سوره پیرامون اخلاق، شامل انشائات طلبی؛ در قالب امر، نهی، ترجی و تمنی و انشائات غیر طلبی که اغلب در قالب جملات شرطیه بیان شده است. این نوشتار با روش کتابخانه ای مقاله در صدد تبیین این مطلب است که گزاره‌های انشایی این سوره نیز همانند گزاره‌های خبری، معنادار بوده و حامل پیام‌های والای اخلاقی برای مخاطب می باشند و معرفت به این امور با توجه به آیات کتاب الهی، زمینه‌ی رشد و تعالی را در انسان شکوفا خواهد کرد. معناداری جملات اخلاقی این آیات نیز با استفاده از شواهد درون متنی و برون متنی از جمله باور وعده و وعید‌های الهی، تعقل و حکم عقل، هستی شناسی و انسان شناسی و ... محرز ‌گردید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Meaningful of the Essay propositions of Surah Hajj, regarding ethics

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Atharjoo 1
  • Maryam Velayati 2

1 third-level student of Hazrat Fatemeh seminary in Tehran

2 Assistant Professor of Hadith Department, University of Quran and Hadith, Shahrari

چکیده [English]

Surah Hajj is the twenty-second Madani Surah of the Quran which explains the principles of religion in detail and some of the branches of religion in brief. The explanation of some moral values ​​such as submission to God, continuous piety, righteous action and divine help are also among the other topics of this surah. Since in Surah Hajj, moral propositions are found in both news and essay forms. The essay sentences of this surah about ethics, including essays; in the form of command, prohibition, request, and wish, and non-demand constructions, which are often expressed in the form of conditional sentences. This article, using the method of the library, aims to explain that the compositional propositions of this surah, like the news propositions, are meaningful and carry high moral messages for the audience, and the knowledge of these matters, according to the verses of the divine book, is the basis of growth and excellence that will flourish in man. The meaning of the moral sentences of these verses was determined using in-text and extra-textual evidence, including belief in God's promises, reasoning and judgment of reason, ontology and anthropology, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethics
  • Surah Hajj
  • compositional proposition
  • meaning
کتابنامه
-     قرآن ترجمه فولادوند
-     اطهرجو، فاطمه (1401ش): «پیام نمایی جملات انشایی در سوره حج»، تهران.
-     اشرفی، امیررضا (1396ش): «معناداری و معرفت‌بخشی زبان قرآن از نگاه علامه طباطبایی»، قرآن شناخت، سال دهم، شماره اول، پیاپی 18 ، بهار و تابستان.
-     امین، نصرت‏بیگم (بی­تا): «تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن»، بى­نا، بى­جا.
-     انصاریان، حسین (1386ش): «زیبایی‌های اخلاق»، نشر دارالعرفان. 
-     ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420ه.ق): «تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور»، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول.
-     ابن مسکویه، أبوعلی أحمد بن محمد بن یعقوب (بی­تا): «تهذیب الأخلاق وتطهیر الأعراق»، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول.
-     ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ه.ق): «البحر المحیط فى التفسیر»، بیروت: دار الفکر.
-     الهامی‌نیا، علی‌اصغر (1389ش): «اصول اخلاق اسلامی»، انتشارات زمزم هدایت.
-     برازش، علیرضا (1394ش): «تفسیر اهل بیت (ع)»، انتشارات امیرکبیر.
-     بقاعى، ابراهیم بن عمر (1427ه.ق): «نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور»، لبنان_بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ سوم.
-     تفتازانی، مسعود بن عمر (792ه.ق): «المطول و بهامشه حاشیه السید میر شریف»، مکتبة الداوری‌.
-     حسینی خامنه‌ای، سیدعلی (1392ش): «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن (سلسله جلسات استاد سید علی حسینی خامنه‌ای مشهد مقدس)»، انتشارات مؤسسه ایمان جهادی، چاپ اول.
-     حسینی زبیدی، محمد مرتضى (1414ق): «تاج العروس من جواهر القاموس»، بیروت، چاپ اول. 
-     حلیمی جلودار، حبیب الله (1393ش): «جستاری در معرفت­بخشی گزاره­های قرآنی»، الاهیات قرآنی، سال دوم، شماره 2.
-     دخیل، على محمد على (1422ه.ق): «الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (دخیل)»، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چاپ دوم.
-     درویش، محى‏الدین (1415ه.ق): «اعراب القرآن الکریم و بیانه»، سوریه: الارشاد_حمص، چاپ چهارم.
-     دقیق العاملی، الشیخ معین (2012م): «دروس فی البلاغه»، بیروت: دار جواد الائمه، چاپ اول.
-     دهقان، اکبر (1387ش): «نسیم رحمت تفسیر قرآن کریم»، قم: حرم، چاپ اول.
-     راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1369ش): «ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوى و ادبى قرآن»، تهران: مرتضوی، چاپ اول.
-     ــــــــــــــــــــــــــــــ (1412ه.ق): «مفردات ألفاظ القرآن»، بیروت: دارالشامیة، چاپ اول.
-     زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر (1419ه.ق): «اساس البلاغه»، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-     ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1407ه.ق): «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل»، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم.
-     سراج زاده، حسن (1390ش): «انشائات طلبی و چگونگی فهم گزاره‌های اخلاقی قرآن»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-     سلیمانی، امرالله (1385ش): «سیمای مخبتین در قرآن و روایات»، قم: زائر.
-     سعیدی روشن، محمدباقر (1393ش): «تحلیل زبان قرآن و روش شناسی فهم آن»، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ ششم.
-    شمخی، مینا (1395ش): «معناداری یا بی‌معنایی گزاره‌های قرآن»، حسنا؛ فصلنامه تخصصی تفسیر، علوم قرآن و حدیث، سال هشتم، شماره سی و یکم.
-     شیخلى، بهجت عبدالواحد (1427ه.ق): «اعراب القرآن الکریم (شیخلى)»، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
-     طبرسى، فضل بن حسن (1375ش): «ترجمه تفسیر جوامع الجامع»، مشهد مقدس: آستان قدس رضوى بنیاد پژوهش­هاى اسلامى، چاپ اول.
-     طبرى، محمد بن جریر (1412ه.ق): «جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)»، بیروت: دار المعرفة، چاپ اول.
-     طباطبایى، محمدحسین (1374ش): «ترجمه تفسیر المیزان»، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم.
-     طریحى، فخرالدین بن محمد (1375ش): «مجمع البحرین»، تهران: مرتضوى، چاپ سوم. 
-     عتیق، عبدالعزیز (بی­تا): «علم المعانی»، بیروت: دار النهضة العربیة، چاپ اول.
-     فخر رازى، محمدبن عمر (1420ه.ق): «التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم.
-     فراهیدى، خلیل بن أحمد (1409ق): «کتاب العین»، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
-     فضل الله، محمد حسین (1419ه.ق): «من وحى القرآن»، بیروت: دار الملاک، چاپ اول.
-     قرشى بنابى، على‏اکبر (1371ش): «قاموس قرآن»، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم.
-     قرضاوى، یوسف (1382ش): «قرآن منشور زندگى»، تهران: احسان، چاپ اول.
-     قرطبى، محمد بن احمد (1364ش): «الجامع لأحکام القرآن»، تهران: ناصر خسرو، چاپ اول.
-     الهاشمی الأزهری المصری، أحمد بن إبراهیم بن مصطفى (1429ه.ق): «جواهر البلاغة فی أدبیات وإنشاء لغة العرب»، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
-     هاشمی، احمد (1383ش): «جواهرالبلاغه»، قم: نشر بلاغت.
-     نراقی، احمد (1374ش): «معراج السعادة»، انتشارات هجرت.
-     مازندرانى، محمد صالح بن احمد (1382ش): «شرح الکافی_الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندرانی)»، تهران، چاپ اول.
-     المحمدی البامیانی (1429ه.ق): «دروس فی البلاغة؛ شرح مختصر المعانی للتفتازانی»، بیروت: مؤسسه البلاغ.
-     مدرسی، سید محمدتقی (1395ش): «ترجمه سرور دانش، احکام جهاد»، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
-     مرکز فرهنگ و معارف قرآن (1382ش): «دایرة المعارف قرآن کریم»، قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، چاپ سوم.
-     مصطفوى، حسن (1368ش): «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم»، تهران، چاپ اول.
-     مصباح یزدی، محمدتقی (1391ش): «فلسفه اخلاق»، تهران: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره).
-     ـــــــــــــــــــــــ (1391ش): «اخلاق در قرآن (معارف قرآن)»، نگارش محمد حسین اسکندری.
-     ـــــــــــــــــــــــ (1392ش): «انسان سازی در قرآن»، بی­نا: بی­جا.
-     معرفت، محمدهادی (1375ش): «تاریخ قرآن»، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
-     مغنیه، محمدجواد (1378ش): «ترجمه تفسیر کاشف»، قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، چاپ اول.
-     مکارم شیرازى، ناصر (1376ش): «زندگی در پرتو اخلاق»، نشر سرور. 
-     ــــــــــــــــــــ (1371ش): «تفسیر نمونه»، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم.