نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد

1022034/sshq.2022.362265.1207

چکیده

قرآن در استوارى گفتار و شیوایی و رسایی بیان، نوآورى هاى فراوان در زمینه معارف و احکام و دیگر محاسن، در اوج قرار دارد و به معجزۀ جاوید تبدیل گشته است. یکی از خلأها در پژوهش‌های اعجاز قرآن کریم، سوره شناسی اعجاز است. با توجه به آنکه مرز تحدی سوره است، لازم است وجوه اعجاز تمامی سوره‌های قرآن شناسایی گردد. در این مقاله به عنوان مطالعۀ موردی سورۀ تکویر انتخاب و اعجاز بیانی آن بررسی شده است. مسئله آن است که سورۀ تکویر از جهت بیانی، چه ابعاد و ظرافتهایی دارد که آن را معجزه ساخته است؟ بررسی‌های ادبی و زبانشناختی در سورۀ تکویر نشان داد که این سوره در چهار محور مهم اعجاز بیانی: انسجام، واژه گزینی، موسیقی و تصویر سازی، قطعه ای الهی را می نوازد که بشر را توان معارضه با آن نیست . در محور انسجام، از نظر نحوی و بلاغی متنی به هم پیوسته و منسجم است و کلامی واحد را تشکیل می‌دهد. در محور واژگانی، کلماتی زیبا و فصیح را برگزیده است که در حد اعجاز در فواصل و در درون آیات هم‌آوا هستند و ضمن تناسب کامل با معنا، دلالتهایی ضمنی و دقیق در راستای آموزه‌های الهی دارند. سورۀ تکویر موسیقی برجسته‌ای دارد که از توازن فقرات، تناسب فواصل، انسجام مخارج حروف، تکرار «رویّ» و آواها، تشکیل شده است و همگام با معنا فراز و فرود دارد. تصویر نیز به عنوان برجسته‌ترین ابزار بیانی با تمامی عوامل تأثیرگذار، در سوره حضوری پر رنگ دارد و عهده‌دار بخشی از اعجاز بیانی آن است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The expressive miracle of the Qur'an in Surah Takwir

نویسنده [English]

  • Hasan Kharaghani

Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad

چکیده [English]

The Qur'an is so advanced in rhetoric, eloquence, firmness of speech, expressiveness of expression, many innovations in the field of teachings and rules and other features that it is far from the reach of humanity And this miracle is eternal and eternal. One of the gaps in the research of miracles of the Holy Quran is the Surahology of Miracles. Considering that the border of the miracle of the Qur'an is a surah, it is necessary to identify the miraculous aspects of all the surahs of the Qur'an. In this article, as a case study, Surah Takwir has been selected and its expressive miracle has been studied. The question is, in terms of expression, what dimensions and subtleties does Surah Takwir contain that made it a miracle? Literary and linguistic studies in Surah Takwir show that this Surah is in four important axes of expressing miracles And it has many subtleties and subtleties that have taken it beyond the level of human speech: Coherence, word choice, music and illustration. This form of expression, along with the meanings of its miracles in the scientific and unseen dimension, plays a divine piece that human beings cannot oppose.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Holy Quran
  • Surah Takwir
  • expressive miracle
  • coherence
-      ابن اثیر، ضیاء الدین (1995م): «المثل السائر فی ادب الکاتب والشاعر»، بیروت: المکتبة العصریة.
-      ابن جزری، ابو الخیر محمد بن محمد (1376ش): «درآمدى بر علم تجوید، ترجمه ابو الفضل علامى و صفر سفید رو»، قم: حضور، چاپ اول.
-      ابن عاشور، محمد طاهر (1420ق): «التحریر و التنویر»، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول.
-      ابن فارس (1404ق): «معجم مقاییس اللغة»، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. 
-      ابن منظور (1363ش):  «لسان العرب»، قم: نشرادب حوزه.
-      ابن هشام، عبد الله بن یوسف (بی­تا): «مغنی اللبیب»، قم: کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، چاپ چهارم.
-      ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب (1422ق): «المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز»، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول.
-      انیس، ابراهیم (1374ش): «آواشناسی زبان عربی»، ترجمه ابوالفضل غلامی و صفر سفیدرو، انتشارات اسوه، چاپ اول.
-      بقاعی، برهان الدین (1427ق): «نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور»، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ سوم.
-      بنت الشاطی، عایشه عبدالرحمن (1376ش): «اعجاز بیانی قرآن»، ترجمه: حسین صابری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
-      معموری، علی (1396ش): «اعجاز قرآن/بیانی»، ‌دانشنامه علوم قرآنی، به کوشش سید محمود طیب حسینی و دیگران، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
-      تفتازانی، سعد الدین (1392ش): «الاصباح فی شرح تلخیص المفتاح المعروف بالمطول»، با حواشی ادیب دُرّه صوفی، قم، دارالحجّه، چاپ اول.
-      تفتازانی، سعد الدین (بی­تا): «شرح المختصر علی تلخیص المفتاح»، با حواشی عبدالمتعال صعیدی، قم: مکتبة نجفی.
-      حفنی، عبد المنعم (2004م): «موسوعة القرآن العظیم»، قاهره: مکتبة مدبولی.
-      حفنی، محمد شرف (1390ق): «اعجاز القرآن البیانی بین النظریه والتطبیق»، الجمهوریه العربیه المتحده: المجلس الأعلی للشؤن الاسلامیه.
-      حفیان، احمد محمود عبد السمیع (2003م): «‏التجدید فی الإتقان و التجوید»، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل.
-      حقی بروسوی، اسماعیل (بی­تا):  «تفسیر روح البیان»، بیروت‏: دار الفکر، چاپ اول.
-      حموی، ابن حجه (2006م): «خزانة الأدب و غایة الأرب»، بیروت: المکتبة العصریة، چاپ اول.
-      حوّی، سعید (1991م): «الاساس فی التفسیر»، قاهره: دارالسلام، چاپ سوم.
-      خالدی، صلاح عبدالفتاح (2000م): «اعجاز القرآن البیانی و دلائل مصدره الربانی»، اردن_عمان: دارعمار، چاپ اول.
-      خرقانی، حسن (1396ش): «عوامل پدیدآورنده ضرب‌آهنگ در قرآن»، پژوهش­های قرآنی، شماره 84.
-      خرقانى، حسن (1399ش): «نقش تناسب واژگانی در واژه گزینی قرآن»، مشکوه، شماره 146. 
-      خضر، سید (1424ق): «التکرار الاسلوبی فی اللغة العربیة»، قاهره: دارالوفاءـجامعة المنصورة، چاپ اول.
-      خفاجی، حمدیه عباس جاسم (2011م): «بلاغه التعبیر فی سوره التکویر»، مجله کلیه التربیه، الجامعه المستنصریه، شماره 2.
-      خوئی، میرزا حبیب الله (بی­تا): «منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة»، تهران: مکتبة الاسلامیة، چاپ چهارم. 
-      درویش، محى‏الدین (1415ق): ‏«اعراب القرآن الکریم و بیانه‏»، سوریه_حمص‏: الارشاد، چاپ چهارم.
-      دعاس، احمد عبید، حمیدان، احمد محمد، قاسم، اسماعیل محمود (1425ق): «اعراب القرآن الکریم»، دمشق‏: دارالنمیر_دارالفارابی،‏ چاپ اول.
-      راستگو، سید محمد (1376ش): «هنر سخن آرایی، فن بدیع»، کاشان: انتشارات مرسل، چاپ اول.
-      راغب اصفهانی (1430ق): «مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی»، دمشق: دارالقلم، چاپ چهارم.
-      راغب، عبدالسلام احمد (2001م): «وظیفه الصوره الفنیه فی القرآن الکریم»، حلب، فصّلت، چاپ اول.
-      رضایی کرمانی، محمّد علی (1380ش): «کتاب­شناسی اعجاز قرآن»، قم: دفتر نشر اسلامی، چاپ اول.
-      زرکشی، بدرالدین (بی­تا): «البرهان فی علوم القرآن»، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالمعرفة.
-      زمخشری (1413ق): «الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل»، قم: نشر البلاغة، چاپ اول.
-      زندى، بهمن (1374ش): «درآمدى بر آواشناسى زبان عربى و تجوید قرآن»، مشهد: بنیاد پژوهش­هاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ دوم.
-      ستوده نیا، محمد رضا (1378ش): «بررسى تطبیقى میان تجوید و آواشناسى»‏، تهران‏: رایزن.
-      سیوطی، جلال الدین (2011م): «شرح عقود الجمان فی المعانی والبیان»، لبنان‏: دارالکتب العلمیّه، چاپ اول.
-      سیوطی، جلال الدین (2001م): «الاتقان فی علوم القرآن»، تحقیق فوّاز احمد زمرلی، بیروت‏: دارالکتاب العربی، چاپ دوم.
-      شفیعی کدکنی، محمد رضا (1389ش): «صور خیال در شعر فارسی»، تهران‏: آگه، چاپ پانزدهم.
-      شمیسا، سیروس (1386ش): «نگاهی تازه به بدیع»، تهران‏: نشر میترا.
-      شمیسا، سیروس (1394ش): «بیان»، تهران‏: نشر میترا، ویراست چهارم، چاپ چهارم.
-      شیخ، عبدالواحد حسن (1999م):  «البدیع والتوازی»، مصر‏: مکتبه الاشعاع، چاپ اول.
-      صابونى، محمد على (1421ق): «صفوة التفاسیر»، بیروت‏‏: دار الفکر، چاپ اول.
-      صافى، محمود (1418ق): «الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه»، دمشق: دار الرشید، چاپ چهارم.
-      صالح، عبدالقادر محمد (1424ق): «التفسیر و المفسرون فی العصر الحدیث»، بیروت‏: دار المعرفة.
-      صغیر، محمد حسین علی (1420ق): «أصول البیان العربی فی ضوء القرآن الکریم»، بیروت‏: دار المؤرخ العربی.
-      طباطبایی، محمد حسین (1390ق): «المیزان فی تفسیر القرآن»، بیروت‏: مؤسسه اعلمی، چاپ دوم.
-      طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (1372ش): «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، تهران‏: ناصر خسرو، چاپ سوم.
-      طنطاوی، سید محمد (1997م): «التفسیر الوسیط للقرآن الکریم»، قاهره‏: نهضة مصر، چاپ اول. 
-      طیب، عبدالحسین (1369ش):‏ «اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران‏: اسلام، چاپ دوم.‏
-      عجمی، احمد شعبان محمد (1423ق): «الأصول الأدائیه فی القرائات المتواتره فی ضوء علم الأصوات الحدیث»، عربستان سعودی، ریاض: مکتبه الرشد، ناشرون، چاپ اول.
-      عصفور، جابر (1992م): «الصورة الفنیة فی التراث النقدی والبلاغی عند العرب»، بیروت: المرکز الثقافی العربی، چاپ سوم.
-      علوان، عبدالله بن ناصح (1427ق):‏ «اعراب القرآن الکریم»،‏ مصر_طنطا: دار الصحابة للتراث‏، چاپ اول.
-      علوی یمنی یحیی بن حمزه (1995م): «کتاب الطراز المتضمن لاسرار البلاغة و علوم حقایق الاعجاز»، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول. 
-      فارسی، حسن بن احمد (1413ق): «الحجة للقرّاء السبعة»، بیروت: دار المأمون للتراث. 
-      فتوحی، محمود (1385ش): «بلاغت تصویر»، تهران: سخن، چاپ اول.
-      فخر رازى (1420ق): «التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم.
-      فراء، یحیى بن زیاد (1980م): «معانى القرآن»، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب. 
-      فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق): «کتاب العین»، قم: هجرت، چاپ دوم.
-      فضل الله، محمد حسین (1419ق): «من وحى القرآن»، بیروت: دار الملاک‏، چاپ اول.
-      قرطبی، محمد بن احمد (1364ش): «الجامع لأحکام القرآن»، تهران: ناصر خسرو، چاپ اول.
-      قطب، سید (1988م): «فی ظلال القرآن»، بیروت­ـ­قاهره: دارالشروق، چاپ پانزدهم.
-      قطب، سید (1993م):  «التصویر الفنی فی القرآن»، قاهره: دار الشروق، چاپ چهاردهم.
-      قطب، محمد (1414ق): «دراسات قرآنیه»، قاهره_بیروت: دارالشروق، چاپ هفتم.
-      کمالی دزفولی، علی (1370ش): «شناخت قرآن»، تهران: اسوه.
-      کاشانى، فتح‏الله (1351ش): «منهج الصادقین فى إلزام المخالفین»، تهران‏: کتابفروشى اسلامیه‏، چاپ اول.
-      کرباسى، محمدجعفر (1422ق): «اعراب القرآن»، بیروت: دار و مکتبة الهلال‏، چاپ اول. 
-      کزّازی، میرجلال الدین (1373ش): «زیباشناسی سخن پارسی: بدیع»، تهران: کتاب ماد، چاپ اول.
-      کزّازی، میرجلال الدین (1393ش): «زیباشناسی سخن پارسی: بیان»، تهران: کتاب ماد، چاپ یازدهم.
-      مدرسى، محمدتقى (1419ق): «من هدى القرآن»، تهران: دار محبی الحسین، چاپ اول.
-      مسلم، مصطفی (2000م): «مباحث فی التفسیر الموضوعی»، دمشق: دار القلم، چاپ دوم.
-      مطلوب، احمد (2000م): «معجم مصطلحات البلاغیه و تطوّرها»، بیروت‏: مکتبه لبنان ناشرون.
-      معرفت، محمد هادی (1386ش): «التمهید فی علوم القرآن»، قم‏: انتشارات تمهید، چاپ اول.
-      مقاتل بن سلیمان (1423ق): «تفسیر مقاتل بن سلیمان»‏، تحقیق شحاته، عبدالله محمود، بیروت‏‏: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ اول.
-      منصوری، پرویز (1384ش): «تئوری بنیادی موسیقی»، تهران‏: نشر کارنامه، چاپ بیستم.
-      منصوری، عبدالواحد زیاره (2015م): «قراءات فی النظم القرآنی»، بصره_عراق: دارالفیحاء، چاپ دوم.
-      موسى، حسین یوسف‏، صعیدی، عبدالفتاح (1410ق): «الافصاح فى فقه اللغة»، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی‏، چاپ چهارم.
-      میدانى، عبدالرحمن حسن حبنکه (1361ش): «معارج التفکر و دقائق التدبر»، دمشق» دار القلم، چاپ اول.
-      همایی، جلال الدین (1368ش): «فنون بلاغت و صناعات ادبی»، تهران: هما، چاپ پنجم.
-      یارمحمدی، لطف الله (1364ش): «درآمدی به آواشناسی»، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
-      یعقوب، امیل (1367ش): «موسوعة النحو و الصرف و إلاعراب»، بیروت: دار العلم للملایین.