نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار ، گروه علوم قرآن و حدیث ،دانشگاه تربیت مدرس،تهران،ایران

2 دانشجوی دکترای گروه علوم قرآن و حدیث ،دانشگاه تربیت مدرس،تهران،ایران

1022034/sshq.2023.369593.1232

چکیده

ترکیب «اساطیر الاولین» در قرآن در نُه آیه آمده‌است. (انعام/25، انفال/31، نحل/24، مؤمنون/83، فرقان/5، نمل/68، احقاف/17، قلم/15، مطففین/13) این پژوهش با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی به این پرسش اساسی پاسخ می‌دهد که معنای مصداقی ترکیب «اساطیر الاولین» در آیات قرآن چیست؟ در سه آیه (مومنون، نمل، احقاف) مصداق این ترکیب وعده‌ی حشر، بعث و خروج است. برای پنج مورد دیگر مفسران سه مصداق ارائه کرده‌اند: 1. نوشته‌های پیشینیان یا سخنان و نوشته‌های باطل ایشان، 2. داستان‌های اسطوره‌ای، 3. خرافه و افسانه. در یک مورد باقی مانده، آیه‌ 15 قلم، غالباً تفسیری ارائه نکرده‌اند و به بیان معنای لغوی اکتفا کرده‌اند. این پژوهش با روش تحلیلی و انتقادی در تجزیه و تحلیل دیدگاه‌ها و مستندات مفسران شاخص (طبری، طوسی، طبرسی، زمخشری، فخررازی، رشیدرضا، طباطبایی، ابن‌عاشور، فضل‌الله)،  به این نتیجه دست‌یافته که در همه‌ی آیات «اساطیر الاولین» تنها به وعده‌ی بعث، خروج، حشر و نشر در نوشته‌های پیشینیان، اعم از کتب یهود و نصارا و سایر ادیان الهی و اوستا و نوشته‌های قبطیان و هندیان و یونانیان و... اشاره می‌کند. و «آیاتنا» در آیه‌ی 15 قلم، به سوره‌ی حمد برمی‌گردد. مشرکان باور به جهان دیگر، «رب العالمین»، و باور به روز جزا، «یوم الدین»، در آن سوره را «اساطیر الاولین» خوانده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The symbolic meaning of the composition of the "Asāṭīr al-Awwalīn (stories of the ancients)" in the verses of the Qur'an; Critical analysis of commentators' views and a new look at the issue

نویسندگان [English]

  • Kaus Rouhi Brandagh 1
  • Ahmad Amin Yousefi 2

1 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University , Tehran, Iran

2 PhD student, Department of Quranic and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The composition "Asāṭīr al-Awwalīn" is repeated 9 times in Qur'an (6:25, 8:31, 16:24, 23:83, 25:5, 27:68, 46:17, 68:15, 83:13). In 23, 27 and 46 it points to superstition and doctrine of the resurrection. In 5 verses it is understood in 3 meanings: 1- the (invalid) words and writings by the former (generations), 2- mythical stories, and 3- superstition and myth. In the remaining case, verse 68, most of the commentators only express the literal meaning. The above three meanings are based on narrations. Based on those, this phrase is an accusation of denying divine revelation, in opposition to the Qur'an and response to the Tahaddi. But Qur'anic verses about the ancients are not similar to the stories of Rostam and Esfandiar. A critical analysis shows that the part of the narration which introduces it as the descent affair of these verses is probably not part of the text and is the narrator's interpretation because it is equal to the simplicity of challenge. This allegation is against Qur'anic quotes on this subject from associators. Although it is claimed that the narrations cited refer to all the cases of the "Asāṭīr al-Awwalīn", it conflicts with some verses and only the following verses have been used that the meaning has been ambiguous. This paper shows evidence that it refers to the promise of resurrection, exodus, and publication in the writings of the ancients, including the books of Jews and Christians and other divine religions, the Avesta, and the writings of the Copts, Indians, Greeks, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Asāṭīr al-Awwalīn (stories of the ancients)
  • Qur'anic stories
  • Place of return
  • Nadr-ibn-Hareth
قرآن کریم
ابن‌جوزى، عبدالرحمن بن على (1422ق): «زاد المسیر فى علم التفسیر»، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌عاشور، محمد طاهر (1420ق): «تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور»، بیروت: موسسة التاریخ العربی.
ابن‌فارس، احمد بن فارس (1404ق): «معجم مقاییس اللغة»، تحقیق: عبدالسلام هارون، قم: مکتب اعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا): «لسان العرب»، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن‌هشام، عبدالملک (١٣٧5ق): «السیرة النبویة لابن هشام»، بی‌جا: مصطفى البابی الحلبی، الطبعة الثانیة.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على (1408ق): «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن»، مشهد: آستان قدس رضوى.
ازهری، محمد بن احمد (1421ق): «تهذیب اللغة»، عمر سلامی وعبدالکریم حامد، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
اسماعیلی، مهران (1382ش): «تاریخ»، دایرة المعارف قرآن کریم، قم: مرکز فرهنگ و معارف قرآن، چاپ سوم.
بیهقی، احمد بن حسین (1408ق): «دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة»، عبد‌المعطی قلعجی، بی‌جا: دارالکتب العلمیة، دارالریان للتراث.
توفیقی، حسین (1398ش): «آشنایی با ادیان بزرگ»، تهران: سمت، ویراست دوم.
جمحى، محمد بن سلام (1400ق): «طبقات فحول الشعراء»، جدة: دارالمدنی‏‏.
حاج سید جوادی، سید کمال (1391ش): «بررسی مفهوم اسطوره در سنت اسلامی- تأملی در وجوه تمایز معنای قرآنی و فهم پدیدارشناسانه از اسطوره»، فصلنامه کیمیای هنر، سال اول، شماره 2، 121-134.
حاجی اسماعیلی، محمد رضا و مریم پیمانی (1394ش): «بررسی مفهوم اساطیر الاولین در قرآن»، پژوهش دینی، سال 14، شماره 30، 75-93.
حسنی جلیلیان، محمد رضا (1394ش): «تحول مفهوم اساطیر الاولین در تفاسیر»، علوم قرآن و حدیث، سال 47، شماره 2، 49-73.
خلف الله، محمد احمد (1999‌م): «الفن القصصی فی القرآن الکریم»، خلیل عبدالکریم، لندن: سینا للنشر.
دروزة، محمد عزة (1421ق): «التفسیر الحدیث»، بیروت: دارالغرب الاسلامی، چاپ 2.
رامیار، محمود (1384): «تاریخ قرآن»، تهران: امیر کبیر.
رشید رضا، محمد (1414ق): «تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار»، بیروت: دارالمعرفة.
زبیدی، محمد مرتضی (1414ق): «تاج العروس من جواهر القاموس»، بیروت: دارالفکر.
زمخشرى، محمود بن عمر(1407ق): «الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل»، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ 3.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر (1421ق): «الإتقان فی علوم القرآن»، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ 2.
طباطبایی، محمد حسین (1393ق): «المیزان فی تفسیر القرآن»، بیروت: موسسه الأعلمی، چاپ دوم.
طبرسی، فضل بن حسن (1406ق): «مجمع البیان فی تفسیر القرآن»، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی و فضل‌الله یزدی، بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر.
طبری، محمد بن جریر (1412ق): «جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)»، بیروت: دارالمعرفة.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا): «التبیان فی تفسیر القرآن»، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
طیب‌حسینی، سید محمود (1388ش): «نقدی بر استدلال خلف‌الله در باب وجود قصه اسطوره‌ای در قرآن»، قرآن شناخت، سال 2، شماره 1، 141-163.
ــــــــــــــــــــــــ (1389ش): «معنی‌شناسی اساطیر در قرآن کریم؛ نقدی بر ادله محمد احمد خلف الله مبنی بر وجود قصه‌های اسطوره‌ای در قرآن»، علوم قرآن و حدیث، سال 42، شماره 2، 153-174.
ــــــــــــــــــــــــ (1389ش): «جریان تفسیر ادبی معاصر»، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، جمعی از محققان به کوشش محمد اسعدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم، جلد دوم، 341-362.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق): «کتاب العین»، قم: هجرت، چاپ 2.
فخررازی، محمد بن عمر (1420ق): «مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) »، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
فضل‌الله، محمد حسین (1419ق): «من وحی القرآن»، بیروت: دارالملاک.
ماتریدى، محمد بن محمد (1426ق): «تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدی)»، بیروت: دارالکتب العلمیة.
مسعود، میخاییل (1994م): «الاساطیر و المعتقدات العربیة قبل الاسلام»، بیروت: دارالعلم للملایین.
مقاتل بن سلیمان (1423ق): «تفسیر مقاتل بن سلیمان»، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مولوی، جلال الدین محمد (1399): «مثنوی معنوی»، تهران: نشر علم، چاپ 11.
Howarth, Glennys and Oliver Leaman (2001): "Encyclopedia of death and dying", London: Routledge.
Jeffery, Arthur (1938): "The Foreign Vocabulary of the Qur'ān", Baroda.
Retief, F. P. and L. Cilliers (2006): "Burial customs, the afterlife and the pollution of death in ancient Greece", Acta Theologica 26(2).
Rosenthal, F. (2002): "History and the Qur’ān", Encyclopaedia of the Qur’an, Vol. 2, Leiden: Brill.
---------------- (2004): "Asāṭīr al-Awwalīn", Encyclopaedia of Islam, Vol. 12, Leiden: Brill, 2ed. Ed.