نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تفسیر و علوم قرآن دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 دانش پژوه سطح 3 حوزه علمیه مراغه

1022034/sshq.2020.240504.1047

چکیده

شناخت روش علمی دانشمندان در هر علمی سبب می گردد که از یافته های علمی او به صورت روشمند استفاده بهینه شود. در علوم قرآنی دانشمندانی از دیرباز، آراء و نظریات قابل استفاده ای داشته اند که ابن قتیبه مولف "کتاب تاویل مشکل القرآن" یکی از آنها است . در این نوشتار اهم مبانی و روش های تفسیری ابن قتیبه، با روش تحلیلی- توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است . ابن قتیبه با مبانی ادبی، کلامی و بلاغی و با روش تفسیری اجتهادی و روش تفسیری ادبی شبهات شبهه افکنان و طعن طاعنان به ساحت مقدس قرآن را پاسخ گفته است و شبهات مهم را از قبیل تکرار برخی از آیات و قصص قرآنی، اختلاف قرائات ، نامفهومی حروف مقطعه، تحریف انگاری در قرآن و... که منتقدین با طرح این شبهات، آسمانی بودن قرآن را زیر سوال برده اند و امروزه نیز با تغییر شکل، باز نویسی می شوند، مطرح نموده و پاسخ داده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Fundamentals and interpretive methods of Ibn Qutaybah in the book Tawīl Mushkil al-Qur'an

نویسندگان [English]

  • Hamid Mohammadi Rad 1
  • Hamed Golipour 2

1 Assistant Professor of Quran Interpretation and Science, Holy Quran University

2 Scholar Level 3 of Maragheh Seminary

چکیده [English]

Knowledge of the scientific method of scientists in all sciences, makes his findings to be used systematically and optimally. Ibn Qutaybah, the author of the book " Tawīl  Mushkil al-Qur'an ", is one of the scholars of Quranic sciences who has had usable opinions and theories. In this article, the most important principles and interpretive methods of Ibn Qutaybah have been studied by analytical-descriptive method. Ibn Qutaybah, by applying literary, theological and rhetorical principles and by using the ijtihad interpretation and literary interpretation methods, has responded to the doubts of the skeptics and ridiculers of the Holy Qur'an. He has raised and answered the important doubts of the critics such as the repetition of some verses and stories of the Qur'an, the difference of readings, the incomprehensibility of the moqatta'e letters, the distortion in the Qur'an, etc. With these doubts, the critics have questioned the heavenly nature of the Qur'an, which is still going on in another way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Ibn Qutaybah
  • " Tawīl Mushkil al-Qur'an "
  • interpretive methods
  • fundamentals of interpretation
  • Quranic doubts
ـ ابن اثیــر، ضیاءالدین، :1375 الجامع الکبیر فــی صناعه المنظوم من الکالم و المنثور، تحقیق الدکتور مصطفى جواد و الدکتور جمیل سعید، بغداد.
- ابن خلکان برمکی، بیتا: وفیات األعیان وأنباء أبناء الزمان، بیروت: دارصادر.
 -ـ ابن فارس، ابوالحســین احمد، :1404 معجم مقاییس اللغه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسالمى حوزه علمیه قم.
 -ـ ابن قتیبه، عبداهلل بن مسلم، :1420 ادب الکاتب، بیروت: الرساله.
 - ــــــــــــــــــــــــ، :1405 االختالف فی اللفظ والرد على الجهمیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ــــــــــــــــــــــــ، :1423 تأویل مشکل القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
 - ــــــــــــــــــــــــ، :1384 ترجمه تأویل مشکل القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.
 - ــــــــــــــــــــــــ، :1418 عیون االخبار، بیروت: دار الکتب العلمیه.
 - ابن مالک، محمد بن عبداهلل، :1422 إیجاز التعریف فی علم التصریف، تحقیق: محمدالمهدی عبدالحی عمادر سالم، المدینه المنوره: وزاره التعلیم العالی بالجامعه اإلسالمیه.
 - ابن منظور، محمد بن مکرم، :1414 لسان العرب، بیروت: دار صادر.
 ـ ابن الندیم، أبوالفرج محمد بن إسحاق، :1417 الفهرست، محقق: إبراهیم رمضان، بیروت: دار المعرفه.ـ ابوعبیده، معمر بن مثنی، :1988 مجاز القرآن، قاهره: چاپ محمد فؤاد.
 ـ امین االسالم طبرسی، :1415 تفسیر مجمع البیان، بیروت: مؤسسة األعلمی للمطبوعات.
 ـ بابایی، علیاکبر، :1398 مکاتب تفســیری )مفسران نخســتین، مکتب روایی محض، تفاسیر روایی محض(، تهران: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دهم.
 - بدرالدین زرکشی، :1410 البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفه.ـ التنوخی، محمد بن محمد، :1327 األقصى القریب فی علم البیان، قاهره: محمد بن محمد التنوخی.
 ـ تهانوی، محمد اعلی بن علی، :1967 کشاف اصطالحات الفنون، تهران: چاپ افست.
 -جرجانی، عبدالقاهر، :1422 اسرار البالغه، بیروت: دار الکتب العلمیه.
 ـ ــــــــــــــــــ، :1407 المفتاح فی الصرف، تحقیق: علی توفی َ ق الح َمد، بیروت: مؤسسه الرساله.
ـ جرجانی، علی بن محمد، بیتا: التعریفات، تهران: ناصرخسرو.
 - جی لوکنت، :1385 »ابنقتیبه دینوری«، عباســی، علی اکبر و الهی زاده، محمد حســن، مجله تاریخ اسلام، شماره .25
 ـ حمادی، صمود:1981، التفکیر البالغی عند العرب، منشــورات الجامعه التونســیه.ـ خطیب بغدادی، :1417 تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـ خطیب قزوینى، محمد بن عبدالرحمن، اإلیضاح فی علوم البالغه، المعانی و البیان و البدیع، بیروت: دار الکتب العلمیه. ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، :1363 تلخیص المفتاح، قم: منشورات رضی.
 ـ دهخدا و دیگران، :1373 لغتنامه، تهران: مؤسسه لغتنامه و دانشگاه تهران.
 - راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن،
 ـ زبیدی، مرتضی، :1414 تاج العروس، بیروت: دار .
 - زرقانى، محمد عبدالعظیم، بیتا: مناهل العرفان فی علوم القرآن، دار احیاء التراث العربى، بى‏جا.
 ـ زرکشی، محمد بن بهادر، :1410 البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفه.
 - زمخشرى، محمود، :1960 أساس البالغه، قاهره: دار مطابع الشعب.
 ـ زمخشری، محمود، :1407 الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
ـ ســاروخانی، باقر، :1375 روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشــگاه علوم انســانی ومطالعات فرهنگی.
 ـ سامرائى، مهدى، :1974 المجاز فى البالغه العربیه، سوریه: دار الدعوه.
 - سکاکی، یوسف، :1403 مفتاح العلوم، به کوشش نعیم زرزور، بیروت.
 ـ سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، :1421 االتقان فى علوم القرآن، بیروت: دارالکتب العربی.
- ـــــــــــــــــــــــــــــ، :1421
 -الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، بیروت: ادر احیاء التراث العربی.
 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ، بیتا: المزهر فی علوم اللغه و انواعها، بیروت: دارالفکر.
 - ضیف شوقى، :1965 البالغه تطور و تاریخ، مصر: دارالمعارف.
 ـ طباطبایی، محمد حسین، :1393 المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة األعلمی للمطبوعات.
 - طبرسی، بیتا: مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات فراهانی.
 ـ عتیق، عبدالعزیز، :1430 علم المعانی، بیروت: دار النهضه العربیه. ـ عرفان، حســن، :1388 ترجمه و  شرح جواهر البالغه، قم: انتشارات بالغت، چاپ دهم.
 ـ فراء، یحیی بن زیاد، :1980 معانى القرآن. 
 ـ فراهیدى، خلیل بن احمد، :1410 کتاب العین، قم: نشر هجرت.
 - فیومى، احمد بن محمد مقرى، المصباح المنیر فی غریب الشــرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دار الرضی.
 - قرشی، سید علیاکبر، :1371 قاموس قرآن، تهران: دارالکتب االسالمیه، چاپ ششم.
 ـ کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب، :1407 الکافی، تهران: دارالکتب اإلسالمیه، چهارم.
 ـ الکواز، محمد کریم، :1986 الفصاحه فى العربیه، رسالۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه بغداد. 
 ـ کریمیان، حســن و صبری، حسین و باستانی، محرم، :1391 »دینور از شکلیابی تا اضمحالل: تأملی دیگر در عوامل مؤثر بر اضمحالل شــهرها«، پژوهشهای ایرانشناســی، دوره ،2 شماره،1 بهار و تابستان 
،1391 صفحه 105ـ.124
 ـ کمالی دزفولی، علی، :1372 قرآن ثقل اکبر، قم: انتشارات اسوه.
 ـ مصطفوی، حسن، :1385 التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز نشر آثار عالمه مصطفوی.
 ـ مظفر، محمدرضا، بیتا: المنطق، قم: موسسه نشر اسالمی.
ـ معرفت، محمد هادی، :1379 »تأویل از دیدگاه عالمه طباطبایی در تفســیر المیزان«، مجله قبســات، شماره.
 - مؤدب، رضا، :1380 روشهای تفسیر قرآن، قم: انتشارات اشراق.
 - نفیســی، شــادی و عماری، زهرا، :1393 »مبانی رویکرد ادبی در تفسیر سید مرتضی و شیخ طوسی با تکیه بر االمالی و التبیان«، فصلنامه پژوهشهای ادبی ـ قرآنی، دوره ،2 شــماره ،3 پاییز ،1393 صفحه 
103ـ.13
 ـ هاشمى، احمد، :1381 جواهر البالغه، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ پنج